Τον Δεκέμβριο του 1983, καθηγητές, ποιητές, κριτικοί και μελετητές του Federico García Lorca, βρίσκουν στο γραμματοκιβώτιό τους μια λαθραία έκδοση με έντεκα αδημοσίευτα σονέτα, σταλμένα από ανώνυμο μυστηριώδη αποστολέα. Πρόκειται για ένα μικρό βιβλίο, με κόκκινο εξώφυλλο, φύλλα σε απαλό ροζ χρώμα και ένα κορδόνι για σελιδοδείκτη.
Χωρίς καμία ένδειξη για τον ή τους εκδότες. Δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα του ποιητή, ούτε τα ονόματα των Vicente Aleixandre και Pablo Neruda, των οποίων περιλαμβάνονται κείμενα που όλοι οι θαυμαστές του Λόρκα γνώριζαν. Κλείνει με μια αφιέρωση : «Αυτή η πρώτη έκδοση των σονέτων του σκοτεινού έρωτα, δημοσιεύεται για να θυμίσει το πάθος εκείνου που τα έγραψε. Γρανάδα, Φθινόπωρο του 1983». Αργότερα η πράξη της λαθραίας έκδοσης και της αποστολής της, αποδίδεται στον καθηγητή Victor Infantes, με τη συνεργασία του επίσης καθηγητή Pedro Cátedra. Κανένας από τους δυο ούτε επιβεβαίωσε, ούτε αρνήθηκε την πράξη του ποτέ.
H ιστορία όμως της δημοσίευσης των σονέτων αυτών ξεκινάει δυο χρόνια πριν, στη Γαλλία, όταν μεταφράζονται στα Γαλλικά και συμπεριλαμβάνονται σε μια συλλογή με τον τίτλο «La Pleiade», από τον André Belamich και τον εκδοτικό οίκο Gallimard. Ανέκδοτα ποιήματα του F.G.Lorca, γραμμένα λίγο πριν το τέλος της ζωής του, που δεν έχουν ακόμα κυκλοφορήσει και διαβαστεί στη γλώσσα του.
Η συλλογή αυτή περιελάμβανε, εκτός από τα ερωτικά σονέτα, όλο το έργο του που συλλέχθηκε από την οικογένειά του μετά τη δολοφονία του σε χειρόγραφα και διατηρήθηκε επί σειρά ετών φυλαγμένο σε θυρίδα ισπανικής τράπεζας. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄70, ο αδερφός του Francisco, οργάνωσε μια ομάδα αποτελούμενη από έναν Ιρλανδό, δύο Γάλλους και δύο Ισπανούς αναλυτές του Lorca, που επί μήνες μελετούσαν το έργο του βγάζοντάς το από τη θυρίδα και επιστρέφοντάς το σε αυτήν καθημερινά.
Τον Μάρτιο του 1984, το ισπανικό περιοδικό ABC δημοσιεύει για πρώτη φορά επίσημα και κατ’ αποκλειστικότητα στα Καστεγιάνικα τα έντεκα ερωτικά σονέτα του μεγάλου ποιητή. Η δημοσίευση αυτή έφερε ένα δυνατό σεισμό στα λογοτεχνικά πράγματα της εποχής. Τα χαρακτήρισαν «ποιήματα απείρου κάλλους», «ποιήματα που σήμαναν την απελευθέρωση της λογοτεχνικής γλώσσας». Αργότερα πήραν τον τίτλο «Σονέτα του σκοτεινού έρωτα».
Το γεγονός της μετάφρασής τους και της έκδοσής τους στη Γαλλία, τη στιγμή που ήταν άγνωστα στην Ισπανία, γέννησε πλήθος ερωτηματικών. Η οικογένεια Lorca δήλωσε ότι κανείς δεν έδειξε ενδιαφέρον από την ημέρα της κυκλοφορίας τους στη Γαλλική γλώσσα, ενώ ο μελετητής των ισπανικών γραμμάτων Ian Gibson υποστήριξε ότι η οικογένεια του ποιητή δεν μπορούσε να αποδεχθεί τις ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις του, για το λόγο αυτό απέφευγε την δημοσίευσή τους στη χώρα του.
Όπως και να ‘χει, τα ποιήματα ήρθαν στο φως του κόσμου μας. Ήρθε και μας βρήκε το κύκνειο άσμα ενός αξεπέραστου Lorca! Ο καθηγητής Fernando Lazaro Carreter, αναφερόμενος σ’ αυτά, μας λέει : «Γυμνή λοιπόν η ψυχή του, σε καθαρή άσκηση της ελευθερίας του. Αλλά σεβόμενος τις απαιτήσεις της ποίησης, που ποτέ δεν είναι η άμεση αντιγραφή της πραγματικότητας, παρά η απόδοση που ο ποιητής κάνει αυτού που αισθάνεται ο άνθρωπος. Μεταφορά σ’ έναν κόσμο λέξεων που βασιλεύουν πάνω στο πραγματικό» Και παρακάτω συνεχίζει : «Ας υποκλιθούμε μπροστά σε κάποια έξοχα ποιήματα που εξαγοράσαμε από τη σιωπή στην καλύτερη μορφή τους που σήμερα είναι εφικτή. Ένας Λόρκα ώριμος – και δυστυχώς στερνός – οιμώζει μέσα σ’ αυτά με την αυθεντική του, την ειλικρινέστατη φωνή».
Σμίγει λοιπόν ο ποιητής σ’ αυτά του τα έργα, όλα όσα αγαπάει να αναφέρει και να χρησιμοποιεί ως σύμβολα στην ποίησή του : το μέταλλο, το φεγγάρι, το αίμα, τη φύση, τη νύχτα…και σε μια έκρηξη λυρισμού, βουτώντας στα σκοτάδια του έρωτα, μετουσιώνει το πάθος του σε τέχνη. Μιλάει απελευθερωμένος κι άφοβος. Εξομολογείται κρούοντας τις καμπάνες δίπλα σε “βαρήκοα ώτα” και λύνει τη σιωπή του απέναντι σε “σφραγισμένες” αισθήσεις. Ξεδιπλώνει, προσκυνά, παραδίνεται ολοκληρωτικά στον απόλυτο έρωτα. Στον βασανιστικό και απεγνωσμένο έρωτα.
Βασανιστικό όχι μόνο επειδή θεωρείται απαγορευμένος για εκείνον, αλλά γιατί έτσι είναι η φύση του: Να γεννιέται και ν’ ανθίζει στο σκοτάδι, να φτάνει ως την υπερβολή της εξαφάνισης, να μην αναγνωρίζει όρια. Σ’ έναν μεγάλο του έρωτα, όταν τον είδε με μια γυναίκα, εξομολογούμενος τα συναισθήματά του, του είπε : «Το φυσιολογικό δεν είναι ούτε το δικό σου, ούτε το δικό μου. Το φυσιολογικό είναι ν’ αγαπάς δίχως όρια».
Στεκόμαστε μπροστά σ’ έναν Lorca που αυτοκτονεί με το ασημένιο μαχαίρι του φεγγαριού. Που ξέρει καλά να γυρίζει τη λεπίδα του λυρισμού προς την καρδιά τη δική του και του αναγνώστη του, αναλαμβάνοντας ολόκληρη την ευθύνη ως άνθρωπος και ως ποιητής.
Παραθέτω τρία, τα αγαπημένα μου, από τα 11 αριστουργηματικά ποιήματα.
Μετάφραση : Μάγια – Μαρία Ρούσσου
Εκδόσεις : Ελεγεία, 2008
ΑΪ ΦΩΝΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥ ΕΡΩΤΑ
Άι φωνή μυστική του σκοτεινού έρωτα
Άι βέλασμα δίχως πρόβατα! Άι πληγή!
Άι κεντρί από χολή, καμέλια καταποντισμένη!
Άι χείμαρρε δίχως θάλασσα, πολιτεία δίχως τείχος!
Άι νύχτα ατέρμονη με άσφαλτο τόρνεμα,
ουράνιο όρος αγωνίας ορθωμένης!
Άι σκύλε μέσα σε καρδιά, φωνή κυνηγημένη!
Σιωπή δίχως πέρατα, ώριμο κρίνο!
Φύγε μακριά μου, πυρή φωνή από πάγο
μη με θες να χαθώ στα ζιζάνια
όπου δίχως καρπό λυγμούνε σάρκα κι ουρανός
Άφησε το σκληρό συντέφι της κεφαλής μου
σπλαχνίσου με, λύσε το πένθος μου!
κι είμαι έρωτας, κι είμαι φύση.
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
Ποτέ σου δεν θα καταλάβεις πόσο σ’ αγαπώ
γιατί κοιμάσαι μέσα μου κι είσαι αποκοιμισμένος,
εγώ σε κρύβω κλαίγοντας, κυνηγημένος
από μια φωνή από διαπεραστικό ατσάλι
Νόμος π’ ανεμοδέρνει το ίδιο σάρκα κι αστέρι
τρυπάει κιόλας το πολύπαθο στήθος μου
και τα θολά τα λόγια έχουν δαγκώσει
τα φτερά του αυστηρού πνεύματός σου.
Πλήθος κόσμου πηδά μες στους κήπους
προσμένοντας το σώμα σου και την αγωνία μου
πάνω σ’ άλογα από φως και πράσινες χαίτες.
Αλλά συνέχισε να κοιμάσαι ζωή μου.
Άκου το αίμα μου σπαραγμένο στα βιολιά!
Κοίτα που μας παραμονεύουν ακόμη!
ΝΥΧΤΑ ΤΟΥ ΑΓΡΥΠΝΟΥ ΕΡΩΤΑ
Νύχτα πάνω από τους δυο με πανσέληνο
εγώ βάλθηκα να κλαίω κι εσύ γελούσες
Η καταφρόνια σου ήταν ένας Θεός, τα δικά μου παράπονα
στιγμές και περιστέρια αλυσοδεμένα.
Νύχτα κάτω από τους δυο. Κρύσταλλο οδύνης,
έκλαιγες εσύ από βάθη απόμακρα.
Ο πόνος μου ήταν ένας σωρός από αγωνίες
πάνω στην αδύναμη καρδιά σου από άμμο.
Η αυγή μας έσμιξε πάνω στο κρεβάτι,
τα στόματα βαλμένα πάνω στο παγωμένο σιντριβάνι
του αίματος τ’ αστείρευτου που χύνεται.
Κι ο ήλιος μπήκε απ΄ το κλειστό μπαλκόνι
και το κοράλλι της ζωής άπλωσε το κλαδί του
πάνω στην καρδιά μου τη σαβανωμένη.
Πηγές :
- EL PAÍS, ABC.es, ΕΝΤΕΚΑ ΣΟΝΕΤΑ ΤΟΥ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥ ΕΡΩΤΑ (μετ.Μ.Μ.Ρούσσου, εκδόσεις Ελεγεία-2008)
APODYOPTES 