ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Ως εκ προοιμίου (δεοντολογικά απαραίτητο)
Επειδή το παρόν δεν φιλοδοξεί σε επιστημονικές δάφνες, ο γράφων προτίμησε την παραβολή και την ‘αφήγηση παρέας’, αντί για τη στεγνή επιστημοσύνη, που ενίοτε καταλήγει σε ψυχαναγκαστική επίδειξη γνώσεων.
Διευκρινίζεται: οποιαδήποτε αναφορά στην Ψυχολογία ή/και την Ψυχανάλυση, δεν (…επανάληψη ΔΕΝ…) έχει να κάνει με την κλινική ή/και θεραπευτική τους εφαρμογή, που είναι, κατά κανόνα, σημαντική. Έχει να κάνει με τις Κοινωνικές ‘παράπλευρες’ προεκτάσεις τους. Ο γράφων δεν είναι αρμόδιος γι’ αυτά και δεν αρέσκεται να εισβάλλει σε ξένα χωράφια. Οι αναφορές έχουν Κοινωνιολογική προσέγγιση και αρκετά στοιχεία προσωπικής επαγγελματικής εμπειρίας, αλλά και καταγεγραμμένης παρατήρησης από τη μακροχρόνια πορεία του γράφοντος δίπλα σε πολλούς-πολλούς ανθρώπους (ψυχή βγαίνει, χούϊ δε βγαίνει).
Ελικόπτερα και Βομβαρδιστικά
Στο παρόν, δεν αναφερόμεθα στα στρατιωτικά ελικόπτερα, αλλά στα απλά ελικοπτεράκια μεταφοράς προσωπικού, εκείνα τα χαριτωμένα που πετάνε σαν ακρίδες. Τα βομβαρδιστικά ξέρουμε όλοι τι κάνουν.
Ένα ελικόπτερο είναι ελαφρύ και ευέλικτο. Μπορεί να μείνει σε μια μεριά του ουρανού και να περιμένει. Κατοπτεύει με αργό ρυθμό το χώρο κάτωθέ του. Αλλάζει άμεσα σημείο προσγείωσης, χωρίς επιπτώσεις. Έχει εποπτική εικόνα, επιλέγει το προσφορότερο πεδίο, το πιο ανοικτό, άρα το πιο δεκτικό… δεν κάθεται οπουδήποτε αδιακρίτως, τσακίζοντας στάχυα, τα λουλούδια του γείτονα ή φυντάνια δέντρων. Ή τον εαυτό του. Ένα ελικόπτερο πετάει σχεδόν … ευγενικά.
Ένα βαρύ και πανάκριβο βομβαρδιστικό έχει έναν μόνο σκοπό: μεταφέρει όπλα και σκοτώνει. Προγραμματισμένη η πορεία και ο στόχος. Ένα και μόνον σημείο-προορισμός. Πετάει, αλλά δε βλέπει ούτε βιώνει το ταξίδι. Βλέπει μόνον το στόχο. Πετάει, σκοτώνει, επιστρέφει (αν δεν … καταρριφθεί!). Το βομβαρδιστικό, μάλλον θα νοιώθει μεγάλη μοναξιά.
Πίσω στη Γη
Είναι προφανές: είμαι υπέρμαχος των ελικοπτέρων.
Πρακτικά, καθένας μας έχει στο ‘γκαράζ’ του μυαλού του και τα δύο πετούμενα. Καθένας μας, στην καθημερινότητά του και ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές σχέσεις του (συνεργατικές, οικογενειακές, εργασιακές, ερωτικές, παρέας) λειτουργεί άλλοτε σαν ελικόπτερο κι’ άλλοτε σαν βομβαρδιστικό. Ωστόσο, κάποιοι κατορθώνουν να ξεφορτωθούν το βομβαρδιστικό με τον επιθετικό και φονικό του χαρακτήρα ή τουλάχιστον να το κρατάνε μονάχα για άμυνα σε καιρό πολέμου ή σημαντικής απειλής και μετακινούνται μονάχα με το ελαφρύ, ευέλικτο ελικόπτερο. Κάποιοι άλλοι επιλέγουν να λειτουργούν <σχεδόν> μόνιμα σαν βομβαρδιστικά, σε μια αμυντικο-επιθετική στάση ζωής συνεχούς εγρήγορσης και ‘συναγερμού’. Είτε υπάρχει πολεμικός συναγερμός έξωθεν, είτε όχι. Αρκεί που υπάρχει μέσα στο μυαλό τους.
Εργοστάσιο κατασκευής Αεροσκαφών
Ούτε Boeing ούτε Airbus: είναι η κοινωνία, η κοινωνική δομή και οι τάσεις της. Είναι η κυρίαρχη βάση διάρθρωσης των Ανθρώπινων Σχέσεων στον 21ου αιώνα, που πρακτικά θεμελιώθηκε στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου. Ας ρίξουμε μια ματιά στο εσωτερικό του εργοστασίου.
Οι Managers ως πιλότοι
Στα τελευταία (περίπου) 40 χρόνια κυριαρχεί ο ‘Manager’, ο χειριστής και επόπτης υλοποίησης των μεθόδων καθολικής κοινωνικής κυριαρχίας του ‘νεο-φιλελευθερισμού’ (παρακαλώ ξεχάστε εντελώς τις Ελληνικές, κομματικού χαρακτήρα, αυθαίρετες και γελοίες ερμηνείες). Ο νέο-φιλελευθερισμός, ως κυρίαρχη Κρατικιστική-Οικονομική-Επιχειρηματική ‘φιλοσοφία’ και σχεδιασμός, δεν είναι τίποτε άλλο από την πλήρη ‘εξ-ιδιωτικοποίηση’ των πάντων, τη ‘νομισματικοποίηση’ των πάντων, την πολτοποιητική παγκοσμιοποίηση, τον εξισωτισμό και ισοπέδωση των πάντων και την πλήρη ‘εξ-ατομικοποίηση’ της καθημερινής ζωής.
Ζούμε σε εποχή έντασης της κοινωνικής απομόνωσης και της λατρείας του ‘εαυτού’, όσο κι’ αν η καταιγιστική ανάπτυξη των μέσων και δυνατοτήτων επικοινωνίας (δηλαδή της ανταλλαγής πληροφορίας, διότι Επικοινωνία είναι κάτι άλλο) δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας διαρκούς ‘επαφής’ με τους άλλους και τον κόσμο.
(Σημείωση: η ύπαρξη σημαντικά πολλών Κοινωνικών ‘κινημάτων’ προς την αντίθετη κατεύθυνση <δράση-αντίδραση & θέση-αντίθεση> απλά καταδεικνύει το ρεαλισμό των απόψεών μας. Π.χ. το παγκόσμιο ‘κίνημα’ Peer 2 Peer –του οποίου ο γράφων είναι σαφέστατα υπέρμαχος, η εξάπλωση της ήπιας και κοινωνικά συνεκτικής φιλοσοφίας των Commons, η ραγδαία ανάπτυξη δράσεων Συνεργιστικής Ανάπτυξης <Collective Development>, η επικράτηση της τάσης Προσωπικής Ανάπτυξης μέσω της Κοινοτικής Ανάπτυξης <Community Partnership and Development> και άλλα πολλά). Just Google them. !
Στα τελευταία 40 χρόνια –και κάτι ψιλά’- αναπτύσσεται μια ‘λατρεία του ατόμου/εαυτού’, που (σταδιακά και ανεπαίσθητα, αλλά αποφασιστικά και στρατηγικά) διαβρώνει, ελαχιστοποιεί, φτωχοποιεί και υποβαθμίζει κάθε συλλογική πλευρά της κοινωνικής ζωής (οικογένεια, φίλοι, ομαδικότητες, σύντροφοι κλπ.). Δεν προκαλεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι η εξ-ιδιωτικοποίηση (privatization), η παγκοσμιοποίηση (globalization) & η νομισματικοποίηση (monetarization) της κοινωνικής δομής και ζωής (πάντα με τη φωτισμένη καθοδήγηση των πανταχού παρόντων Managers) πάει χέρι-χέρι με την ‘υπευθυνοποίηση’ (responsibilization) των ανθρώπων ατομικά-ιδιωτικά και την εκβάθυνση της κοινωνικής απομόνωσης.
Η ανατολή της εποχής της κυριαρχίας του Facebook και του Instagram φώτισε μια κοινωνία πολύ πιο μόνη, πιο φοβική, πιο συγχυσμένη, πιο … ‘εικονική’. Ένα τοπίο ανάπτυξης ανθρώπινων σχέσεων μέσω ‘φίλτρων’. Μια βελτιωτική ‘εικονοποίηση’ της πραγματικότητας ενός εκάστου και της ίδιας του της ύπαρξης, σε βαθμό που κάποτε ίσως και να πιστεύει ότι είναι αυτό που ‘διαφημίζει’ στα Social Media. O παράδεισος κυριαρχίας του άψυχου και απρόσωπου Manager, του μονοδιάστατου ‘τεχνοκράτη’, του δημαγωγού, του χειραγωγού και των … ‘γκουρού’, που έχουν έτοιμο το ‘θύμα-πελάτη’. Θα επανέλθουμε σε αυτό.
Ψευδο-παράδεισος (με τη συνδρομή του Avatar καθενός μας –βλέπε Social Media) που πορεύεται ευδαίμων στα επικίνδυνα νερά της ‘εξοικονόμησης χρήματος, της ‘εξισορρόπησης του προϋπολογισμού’ και, φυσικά, της άκαμπτης και απάνθρωπης λογικής των γραμμικών σχεδιασμών των Managers και του Ταμείου.
Καμουφλαρισμένος κυρίαρχος Άρχων
Στον παράδεισο της ‘εξ-ιδιωτικοποίησης’ και της λατρείας του εαυτού ενισχύεται και κυριαρχεί μια, επίσης επικίνδυνη, τάση: αυτή της ‘ψυχολογικοποίησης’ της κοινωνικής ζωής. Ο προσοντούχος και πιστοποιημένος (qualified & certified) Ψυχολόγος καθίσταται ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα/ρόλος στη σύγχρονη εποχή, διαγράφοντας, προτείνοντας και υλοποιώντας ‘λύσεις’ για τα προβλήματα των ανθρώπων, εισάγοντας μαζικά (με το ρόλο του ως Counselor) τεχνικές και πρακτικές στις κυβερνητικές επιλογές (κυρίως μέσω του επίσημου συστήματος Εκπαίδευσης, των Κρατικών Υπηρεσιών Μέριμνας και του Επιχειρηματικού περιβάλλοντος), άρα και της κοινωνίας ευρύτερα.
Έτσι, σταδιακά, αποκτά δικαίωμα να ‘παρακολουθεί’ τα άτομα, να ‘διορθώνει’ τα ‘αταίριαστα’ (για την κυρίαρχη λογική και κριτήρια) χαρακτηριστικά τους και να είναι αυτός που θα υποδεχθεί κάποιο άτομο για … ‘φροντίδα και συμμόρφωση’.
Ο Επαγγελματίας (προσοντούχος και πιστοποιημένος) Ψυχολόγος και <συμπληρωματικά σε διαπροσωπικό κυρίως επίπεδο> ο Ψυχαναλυτής εγκαθίστανται ενδόξως εκ δεξιών του Manager-πιλότου. Ανελίσσονται ως οι καμουφλαρισμένοι ‘μυστικοσύμβουλοι’ (αλλά στην πραγματικότητα κυρίαρχοι άρχοντες), στο παρασκήνιο της σύγχρονης πολύπλοκης και αγχωμένης καθημερινότητας των ανθρώπων. Ανεπαίσθητα. Χωρίς θόρυβο και εμβατήρια. Αλλ’ αποφασιστικά και κυρίαρχα.
Και η Ψυχολογία (το περίφημο παγκοσμίως ‘Ψ’) καθίσταται ‘Η’ Επιστήμη, που καθορίζει τις βασικές παραμέτρους και κατευθυντήριες γραμμές για την ‘αντιμετώπιση/καθοδήγηση’ ανθρώπων που έχουν πιεστική ανάγκη κάποιας ‘λύσης’ στο καθημερινό διαπροσωπικό ή/και όχι θολό τοπίο τους.[2]
Ψάχνοντας το «Αλλά»
Πάντα υπάρχει κι’ ένα ‘αλλά’: η σύγχρονη Επαγγελματική Ψυχολογία και ενίοτε η Ψυχανάλυση (στις Counseling-Consulting και όχι στις θεραπευτικές εκδοχές τους) είναι οι κατ’ εξοχήν ‘εξατομικευτικές’ Επιστήμες.
-«Τι συμβαίνει ‘λάθος’ με το συγκεκριμένο άτομο;» είναι, συνήθως το ερώτημα από το οποίο εκκινεί η διαδικασία ‘συμβουλευτικής’. Και οι ‘λύσεις’ είναι επί το πλείστον εξατομικευτικές, αγνοώντας την προσωπική «κοινωνική χαρτογράφηση/οδικό χάρτη» ενός ανθρώπου, το που βρίσκεται, το που εντάσσεται ή θα μπορούσε να ενταχθεί στην ευρύτερη κοινωνική δομή της ζωής του. Πως θα μπορούσε να αναπτύξει πιο ισόρροπες διαπροσωπικές σχέσεις, ΕΝΤΟΣ του κοινωνικού του περιβάλλοντος, με ‘διάδραση’, συνέργεια, συντροφικότητα και αλληλεγγύη. Χωρίς ‘κερδισμένους’ και ‘χαμένους’. Χωρίς ‘εγκρίσεις’ και ‘απορρίψεις’, που είναι, κατά κανόνα, το κυρίαρχο πεδίο μάχης στις Ανθρώπινες Σχέσεις.
Θα επανέλθουμε σ’ αυτό αργότερα.
Φυσικά, ένας άνθρωπος που χρειάζεται έναν Σύμβουλο, απευθύνεται σ’ αυτόν για κάποιο συγκεκριμένο ‘πρόβλημα’, που σχεδόν πάντοτε είναι ζητούμενο καλύτερης Επικοινωνίας με τους άλλους και πάντοτε ανακύπτει μόνον στις πολύ ‘στενές’ διαπροσωπικές μας σχέσεις (π.χ. κανείς δεν απευθύνεται στον Σύμβουλο <Ψυχολόγο ή Ψυχαναλυτή> επειδή τσακώνεται με τον Εργοδότη του ή επειδή δεν ‘τα βρίσκει’ με το χασάπη του ή έχει έντονους διαπληκτισμούς με τους γείτονές του).
Συνήθως, όμως, όταν το συγκεκριμένο ‘πρόβλημα’ λυθεί, παύει και η διαδικασία αναζήτησης. Και του ‘εαυτού’ και των βαθύτερων πραγματικών κινήτρων και αναγκών του. Με πολύ άσχημα, ενίοτε, αποτελέσματα και για τον ‘εαυτό’ και για τους άλλους γύρω. Γιατί, εν πολλοίς, αυτή η διαδικασία αναζήτησης καθορίζει τελικά αν θα χρησιμοποιούμε κυρίως το ελικόπτερο ή το βομβαρδιστικό.
Θα συνεχίσουμε στο Δεύτερο Μέρος του παρόντος σημειώματος. Ευχαριστούμε για το χρόνο και την υπομονή σας.
Γιώργος Σκαρβέλης, 9-7-2018
[1] Ο τίτλος είναι ‘δάνειο’. Είναι μια φράση του Bernard–Marie Koltes, από συνέντευξή του στην Colette Godard, με αφορμή το Θεατρικό του Έργο «Στη Μοναξιά των Κάμπων με Βαμβάκι», έκδοση ΑΓΡΑ, Μτφρ. Δημήτρη Δημητριάδη.
[2] Σημείωση: ο γράφων έχει αρκετούς φίλους Ψυχολόγους και Συμβούλους Ψυχικής Υγείας και με κάποιους απ’ αυτούς έχει συνεργαστεί στενά. Παρακαλείσθε, επομένως, ν’ αποφύγετε γενικευτικές προσεγγίσεις ή/και ‘διαμαρτυρίες’. Οι αναφορές εδώ, επαναλαμβάνω ΔΕΝ συνιστούν «απόρριψη».
APODYOPTES 