«Στον αριθμό 6 της οδού Λούντβίκα, διαμέρισμα 82, βρίσκονται μέσα σε ένα βάζο κάτι παραπάνω από σημειώσεις για οικογένειες, πραγματικά ονόματα παιδιά και γονιών…»
– γράφει η Σέβη Σαλαγιάννη

Κάποια στιγμή διαβάζοντας την ιστορία ενός βιβλίου που εξελισσόταν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αναρωτήθηκα γιατί κυκλοφορούν κάθε χρόνο τόσα βιβλία γύρω από την περίοδο αυτή. Τι έχουν να προσφέρουν, μεταξύ μιας πληθώρας εκδοτικών προγραμμάτων με βιβλία που κινούνται στο ίδιο θέμα;

 

Ρίχνοντας μια ματιά σε πάγκους βιβλιοπωλείων, newsletters εκδοτικών οίκων ή σε άρθρα στο Τύπο είναι σχεδόν σπάνιο να μην φιλοξενείται ένα δοκίμιο, λογοτεχνικό μυθιστόρημα ή και λεύκωμα γύρω από την εποχή αυτή. Ακόμη και ο πιο απαιτητικός αναγνώστης σίγουρα μπορεί να βρει κάτι που θα τον γεμίσει, αν ασχολείται με τον Β’ Π.Π. Πώς, λοιπόν, συμβαίνει να μην έχει κορεστεί το θέμα αυτό;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό ήταν απλή: Υπάρχουν ακόμη ιστορίες άγνωστες που δεν έχουν ειπωθεί. Υπάρχουν γεγονότα που δεν έχουν μαθευτεί. Και τέλος, η φρίκη του Ολοκαυτώματος είναι τέτοια, που θα πρέπει να γίνει κατανοητή, ένα μάθημα προς αποφυγή.

Το Ιρένα Σέντλερ του Ζίλμπερ Σινούε πραγματεύεται την ιστορία μιας γυναίκας που με αυταπάρνηση, ανθρωπιά και ανιδιοτέλεια κατάφερε να σώσει χιλιάδες παιδιά Εβραίων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιστορία της νεαρής Ιρένα δεν είναι τόσο γνωστή (ή τουλάχιστον δεν ήταν γνωστή σε εμένα), ωστόσο στο βιβλίο αποτυπώνεται με σχεδόν αυτοβιογραφική ακρίβεια.

Η πρωταγωνίστρια Ιρένα έρχεται νωρίς σε επαφή και γνώση των όσων σχεδιάζουν (και υλοποιούν στη συνέχεια) οι Ναζί για τους Εβραίους. Με αφορμή της εξαφάνιση της εβραϊκής καταγωγής φίλης της, η Ιρένα αντιλαμβάνεται ότι στο γκέτο, τα πράγματα δεν είναι όπως παρουσιάζονται.

Με πρόσχημα την εργασία της στην Πρόνοια η πρωταγωνίστρια του βιβλίου θα ακολουθήσει τα χνάρια του επίσης φιλέσπαχνου, όταν ζούσε, πατέρα της, προσπαθώντας να σώσει μικρά παιδιά. Φυσικά, δεν πρόκειται για εύκολη υπόθεση, καθώς η αντισημιτική πολιτική αποκλεισμού των Εβραίων που επιβλήθηκε από τους Ναζί και οι δισταγμοί (θρησκευτικοί και προσωπικοί) που εξέφραζαν οι γονείς των παιδιών στέκονταν εμπόδιο στην ιερή και αυτόκλητη αποστολή της.

Ο πατέρας της Ιρένα, κάποια στιγμή της είχε πει πως «Όταν ένας νόμος είναι άδικος, ο ανθρωπισμός οφείλει να υπερισχύσει του νόμου».Τα λόγια αυτά χαράσσονται στη μνήμη της και λαμβάνουν σάρκα και οστά κάτω από την προσπάθειά της να γλιτώσει τα μαντρωμένα παιδιά από το γκέτο, δίνοντάς τα στη συνέχεια σε καθολικές οικογένειες, εκκλησίες και όποιον άλλο μπορούσε να βοηθήσει.

Το βιβλίο, καθώς προχωρά, θέτει ένα ερώτημα, αυτό της μνήμης. Οι γονείς, αν και βιώνουν καθημερινά τη βαναυσότητα της Γκεστάπο, δυσκολεύονται να πάρουν την απόφαση που ενδεχομένως θα σώσει τις ζωές των παιδιών τους από τον τυφό, τον λιμό, τα βασανιστήρια και την πείνα. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά μέσω ενός εβραϊκού ρητού «μόνο δύο πράγματα μπορείς να προσφέρεις στα παιδιά σου: Ρίζες και φτερά».

Η Ιρένα, λοιπόν, σεβόμενη τη μνήμη σε όλες της τις μορφές (ιστορική, οικογενειακή, φυλετική κτλ) αποφασίζει διακινδυνεύοντας τη ζωή της, καθώς και άλλων ανθρώπων να κρατήσει ένα τετράδιο, ώστε με το τέλος του πολέμου να αποκατασταθεί η νοητή γραμμή, που διακόπτεται από πλαστά πιστοποιητικά, θετούς γονείς, σπίτια Άριων και ψεύτικα ονόματα.

Στον αριθμό 6 της οδού Λούντβίκα, διαμέρισμα 82, βρίσκονται μέσα σε ένα βάζο κάτι παραπάνω από σημειώσεις για οικογένειες, πραγματικά ονόματα παιδιά και γονιών. Κρύβονται η ευγένεια και ο σεβασμός απέναντι στην Ιστορία, όπως αυτή αποτυπώνεται από τις ενέργειες της Ιρένα. Κρύβονται η προσπάθεια της ηρωίδας να παλέψει ενάντια στη λήθη του χρόνου, στη διακοπή της σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, καθώς και η ανάγκη της συγκρότησης συλλογικής και ατομικής ταυτότητας και ιστορίας, ενάντια στην επιθυμία των κατακτητών.

Καθώς εκτυλίσσεται η ιστορία του βιβλίου Ιρένα Σέντλερ, παρεμβάλλονται σε δεύτερο πλάνο αξιακά ερωτήματα, γύρω από την αγάπη, τη φιλία, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των συγγενών. Σε ορισμένα πρόσωπα συγκεντρώνονται ποικίλες αντιφάσεις και ζητήματα γύρω από τη στάση μπροστά στη φρικαλεότητα με την οποία οι Ναζί επιχείρησαν να ξεγράψουν από προσώπου γης οτιδήποτε και οποιονδήποτε εβραϊκής καταγωγής.

Σε ένα σημείο του βιβλίου υπάρχει η φράση «η γνώμη που έχει κανείς για ορισμένους ανθρώπους σπάνια ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα». Πράγματι, η Ιρένα έδινε την εικόνα μιας νεαρής καθολικής Πολωνής, χωρίς περαιτέρω ανάμειξη στον πόλεμο. Στην πραγματικότητα, δεν δίστασε να αναμειχθεί με τη Ζεγκότα, μια πολιτική οργάνωση που βοηθούσε Εβραίους, που καλά – καλά δεν καταλάβαιναν τι τους επιφυλασσόταν.

Αν και έχουν κυκλοφορήσει δεκάδες βιβλία του Ζίλμπερ Σινούε από τις εκδόσεις Ψυχογιός, εντούτοις ήταν η πρώτη φορά που ερχόμουν σε επαφή με τη γραφή του. Χωρίς εξάρσεις και διατηρώντας μια ισορροπία μεταξύ της φρίκης και της άνευ όρων προσπάθεια της πρωταγωνίστριας του ο συγγραφέας αυτός καταφέρνει να δημιουργήσει ένα βιβλίο, που θα μπορούσε σε δεύτερη ανάγνωση να λειτουργήσει, όπως ακριβώς το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ.

Ένα βιβλίο για τη ζωή μιας γυναίκας, που έδωσε τον αγώνα της για να σώσει χιλιάδες ζωές, στοιβαγμένες σε μικρά κουτάκια με τρύπες για να αναπνέουν. Το βιβλίο Ιρένα Σέντλερ, πέραν της λογοτεχνικής του αξίας, κομίζει στον αναγνώστη πανανθρώπινες αξίας που απαντώνται σε όλες τις εποχές, όπως αυτές τις αλληλεγγύης, της συντροφικότητας και του αγώνα. Και γι’ αυτό τον λόγο αξίζει πολλαπλών αναγνώσεων και ερμηνειών.