Το άγχος ή ο φόβος μπορούν να αποτελέσουν ιδιαίτερα ισχυρά κίνητρα για όλους μας – κίνητρα που ορισμένες φορές έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν ακόμη και τη συμπεριφορά ή τις σκέψεις μας. Η υιοθέτηση ενός συγκεκριμένου μοτίβου συμπεριφοράς μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε περισσότερο ασφαλείς, επιλέγοντας όμως να μην έρθουμε αντιμέτωποι με το άγχος ή το φόβο μας. Κατά τον ίδιο τρόπο, προσπαθούμε να μειώσουμε ή να εμποδίσουμε μελλοντικά αντίστοιχες αγχώδεις καταστάσεις. Αυτού του είδους οι συμπεριφορές ονομάζονται συμπεριφορές ασφαλείας.
Παραδείγματα συμπεριφορών ασφαλείας μπορούν να θεωρηθούν τα εξής:
- Το να αναζητούμε συνεχώς από τρίτους να μας καθησυχάσουν ή να μας επιβεβαιώσουν (π.χ. “όλα θα πάνε καλά”, “δεν υπάρχει κάποιο σημαντικό θέμα με την υγεία σου”, “είσαι ασφαλής”)
- Να αποσπούμε την προσοχή μας για να αποφύγουμε το άγχος ή τη σκέψη του άγχους
- Το να καθόμαστε κοντά σε εξόδους (έχοντας εύκολη διαφυγή)
- Το να έχουμε μαζί μας συγκεκριμένα αντικείμενα (π.χ. φάρμακα, νερό) που πιστεύουμε ότι θα εξασφαλίσουν την ασφάλειά μας
- Το να έχουμε τη συνοδεία ενός ατόμου σε διάφορα μέρη που επισκεπτόμαστε
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, οι συμπεριφορές ασφαλείας είναι συμπεριφορές ή δραστηριότητες στις οποίες προβαίνουμε με σκοπό να ελαχιστοποιήσουμε ή να καταστείλουμε το άγχος ή το φόβο μας. Το να επιδεικνύουμε, όμως, συμπεριφορές ασφαλείας με μεγάλη συχνότητα μας αποτρέπει από το να συνειδητοποιήσουμε ότι πολλές φορές υπερεκτιμούμε τον “κίνδυνο” (δηλαδή τις καταστάσεις που μας προκαλούν άγχος ή φόβο). Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε ασφαλής εμπειρία (η οποία δε μας προκάλεσε εντέλει άγχος ή φόβο) αποδίδεται στην επιτυχία της συμπεριφοράς ασφαλείας.
Στην ουσία οι συμπεριφορές ασφαλείας προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση από το άγχος, ενισχύοντας όμως το φαύλο κύκλο του. Η προσωρινή αυτή ανακούφιση δεν επιτρέπει στο άτομο να κατανοήσει την πιθανότητα υπερεκτίμησης του “κινδύνου”, ώστε να καταφέρει να σπάσει το φαύλο κύκλο του.
Παρακάτω παρατίθεται ένα παράδειγμα:
| Ένας άνδρας 30 ετών αντιμετωπίζει εδώ και 1,5 χρόνο δυσκολία στο να παρευρεθεί σε κοινωνικές συναθροίσεις. Συγκεκριμένα, η δυσφορία του γίνεται πολύ έντονη όταν στην παρέα μπορεί να υπάρχουν άτομα που δε γνωρίζει καθόλου ή γνωρίζει ελάχιστα. Επίσης, του προκαλεί ιδιαίτερο άγχος όταν οι συναθροίσεις αυτές αφορούν μαγαζιά με πολύ κόσμο, ενώ για ορισμένες περιπτώσεις έχει αναφέρει πως βίωσε και συμπτώματα πανικού. Τέλος, τονίζει ότι φοβάται συνεχώς ότι θα τον κρίνουν αρνητικά για οτιδήποτε κάνει ή πει στη διάρκεια των κοινωνικών του συναναστροφών.
Παρόλα αυτά, ανακάλυψε πως όταν αποφεύγει να διατηρήσει βλεμματική επαφή με τους γύρω του το άγχος του δεν αυξάνεται τόσο πολύ. Επιπρόσθετα, πριν από τέτοιες συναθροίσεις τείνει να κάνει χρήση αλκοόλ για να αισθάνεται πιο ήρεμος. Τόσο η μη διατήρηση της βλεμματικής επαφής όσο και το αλκοόλ αποτελούν παραδείγματα συμπεριφορών ασφαλείας για το συγκεκριμένο άτομο. Επομένως, το άτομο είναι πιθανό να συνδέσει την απουσία του άγχους στις καταστάσεις που το αγχώνουν με την επιτυχία της συμπεριφοράς ασφαλείας που επέδειξε. Με αυτόν τον τρόπο, θα έχει λιγότερες πιθανότητες να πιστέψει ότι μπορεί να διαχειριστεί τέτοιες καταστάσεις από μόνο του. |
Η περίπτωση που αναφέρθηκε στο παράδειγμα αφορά στη διαταραχή κοινωνικής φοβίας (ή κοινωνικού άγχους), η οποία ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές. Στη συγκεκριμένη διαταραχή, οι συμπεριφορές ασφαλείας έχουν περιγραφεί ως βασική αιτία που το άγχος παραμένει με το άτομο και ο λόγος που τα άτομα δεν αισθάνονται ανακούφιση μετά από θεραπευτικές παρεμβάσεις (Wells, Clark, Salkovskis, Ludgate, Hackmann, & Gelder, 1995).
References
Wells, A., Clark, D. M., Salkovskis, P., Ludgate, J., Hackmann, A., & Gelder, M. (1995). Social phobia: The role of in-situation safety behaviors in maintaining anxiety and negative beliefs. Behavior Therapy, 26(1), 153-161. doi:10.1016/s0005-7894(05)80088-7
Westbrook, D., Kennerley, H., & Kirk, J. (2007). An Introduction to Cognitive Behaviour Therapy: Skills and Applications. Thousand Oaks, CA: SAGE.
APODYOPTES 