«Στην πραγματικότητα το βίωμα ενός (συν)αισθήματος είναι συνήθως αρκετά πιο έντονο από τις καταστάσεις ή τα γεγονότα που ενδεχομένως το προκάλεσαν.»
– γράφει ο Γιάννης Φλιάτης

“Είναι αλήθεια το ίδιο το συναίσθημα αυτό που μας οδηγεί να νιώθουμε κάτι συγκεκριμένο ή μήπως πρόκειται για το αποτέλεσμα των σκέψεων που προηγήθηκαν αυτού;”

Στην πραγματικότητα το βίωμα ενός (συν)αισθήματος είναι συνήθως αρκετά πιο έντονο από τις καταστάσεις ή τα γεγονότα που ενδεχομένως το προκάλεσαν. Επομένως, είναι πιθανό να επικεντρωθούμε ως επί το πλείστον στο πως αισθανθήκαμε, στο ποιο (συν)αίσθημά μας κυριάρχησε ή στο πως αντέδρασε το σώμα μας.

Αν όμως κάνουμε ένα-δύο βήματα πίσω και εξερευνήσουμε την όλη εμπειρία μας, ίσως ανακαλύψουμε πολλά περισσότερα. Αρχικά, θα δούμε ότι μία συγκεκριμένη κατάσταση, ένα γεγονός ή ένα οποιοδήποτε ερέθισμα πυροδοτεί μία ή και περισσότερες σκέψεις σχετικά με αυτό. Οι σκέψεις αυτές γίνονται πολλές φορές δίχως την πλήρη επίγνωση μας, μπορεί να υποβόσκουν σε πιο παγιωμένα “πιστεύω” μας και σχετίζονται εντέλει με το πώς θα αισθανθούμε.

Η Γνωστική – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί τον όρο “(αρνητικές) αυτόματες σκέψεις” για να περιγράψει αυτές τις σκέψεις, οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στο βασικό μοντέλο της θεραπείας.

Εδώ παρατίθεται το βασικό μοντέλο της Γνωστικής – Συμπεριφορικής Θεραπείας, όπου φαίνεται το πως επηρεάζεται η τελική συμπεριφορά μας από τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας.

Παράδειγμα – Φοιτητής 20 ετών, ονόματι Μ λίγο πριν την εξεταστική σε συζήτηση με άλλους φοιτητές του έτους. Κατάσταση: Επίκεντρο της συζήτησης ένα σημαντικό θέμα της χθεσινής διάλεξης , όπου ο καθηγητής τόνισε ότι θα αποτελέσει βασικό κομμάτι της ύλης. Οι υπόλοιποι φοιτητές δείχνουν να συζητούν με άνεση το θέμα, έχοντας κατανοήσει κατά τα φαινόμενα σε ικανοποιητικό βαθμό το θέμα. Αυτόματες Σκέψεις (Παραδείγματα): “Δεν έχω καταλάβει ούτε τα μισά από αυτά που έπρεπε” “Οι άλλοι φοιτητές είναι αρκετά πιο προχωρημένοι” “Δεν θα καταφέρω να περάσω” “Θα αποτύχω στις εξετάσεις και δε θα πάρω πτυχίο” “Δεν είμαι τόσο καλός όσο οι άλλοι” “Είμαι αποτυχημένος/ανεπαρκής σε σύγκριση με τους άλλους φοιτητές” Αντίδραση (Παραδείγματα): Άγχος, λύπη, αίσθημα μειονεξίας/ανεπάρκειας.

Η Γνωστική – Συμπεριφορική Θεραπεία αποτελεί μία εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία προϋποθέτει ενεργή συνεργασία μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου (περισσότερα για αυτό εδώ).

Ένας από τους στόχους, λοιπόν, της θεραπείας είναι το να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις αυτόματες αυτές σκέψεις μας, οι οποίες όπως προαναφέρθηκε γίνονται πολλές φορές χωρίς την επίγνωση μας και φαίνεται να εμφανίζονται από το πουθενά.

Στη συνέχεια, αξίζει να προσπαθήσουμε να αξιολογήσουμε την εγκυρότητα αυτών των αυτόματων σκέψεων και το πόσο πραγματικά ισχύουν. Στο παραπάνω παράδειγμα, ο Μ φαίνεται να πιστεύει αυτές τις σκέψεις σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Τι θα γινόταν όμως αν διαπίστωνε ότι ενδεχομένως η αλήθεια των σκέψεων βρίσκεται στο 50% ή και χαμηλότερα; Ή αν λάμβανε υπόψη ότι στις προηγούμενες εξεταστικές τα πήγε εξίσου καλά ή και καλύτερα από τους συμφοιτητές του; Σε αυτή την περίπτωση, το άγχος/η λύπη/το αίσθημα μειονεξίας του πιθανό να μειωνόταν.

Φυσικά, αυτή η διαδικασία δεν είναι η μοναδική που λαμβάνει χώρα στα πλαίσια της Γνωστικής – Συμπεριφορικής Θεραπείας (η οποία χρησιμοποιεί πληθώρα τεχνικών λαμβάνοντας υπόψη κάθε θεραπευόμενο ξεχωριστά), ενώ δεν αποτελεί θεραπευτική μέθοδο για όλες τις διαταραχές. Παρόλα αυτά, με τη βοήθεια ενός καταρτισμένου θεραπευτή το να εντοπίζουμε και να αξιολογούμε τις αυτόματες σκέψεις μας μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα θεραπευτικό (π.χ. για τις Διαταραχές Άγχους ή την κατάθλιψη).

Επομένως, η επεξεργασία των σκέψεων μας και ο τρόπος που τις αξιολογούμε μπορεί να αξιοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό αναφορικά με τη διάθεση ή τη λειτουργικότητά μας σε καθημερινή βάση.