Το τοξόπλασμα είναι ένα ενδοκυττάριο Παράσιτο που αποικίζει σχεδόν όλους τους ιστούς, αλλά ιδιαίτερη προτίμηση δείχνει στο μυϊκό ιστό, στο εντερικό επιθήλιο και στο νευρικό ιστό. Το τοξόπλασμα είναι το μοναδικό πρωτόζωο στη φύση που μπορεί να προσβάλλει οποιοδήποτε εμπύρηνο κύτταρο. Μέσα στο κύτταρο, το πρωτόζωο συνήθως ζει στο κυτταρόπλασμα, ενώ σπάνια είναι δυνατόν να προσβάλλει και τον πυρήνα.
Δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζετε ότι έχετε μολυνθεί, εκτός αν έχετε ελεγχθεί, ωστόσο, η μόλυνση από τοξόπλασμα, ήδη συνδέεται με μια σειρά από ψυχικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή. Κατά τις ανθρώπινες λοιμώξεις, το τοξόπλασμα χρειάζεται ένα κύτταρο του ανθρώπινου ξενιστή, όπως π.χ. έναν νευρώνα, για να δημιουργήσει την κατοικία του. Για να φροντίσει τη δική του ανάπτυξη και την επιβίωση του, το παράσιτο καταλαμβάνει το κύτταρο αυτό του ξενιστή και μπορεί στη συνέχεια να παραμείνει αδρανές για δεκαετίες δημιουργώντας αποθέματα τροφής.
Έως και 50% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί από το «παράσιτο της γάτας», το Toxoplasma gondii και σε ορισμένες περιοχές, το ποσοστό μόλυνσης είναι τόσο υψηλό που φθάνει το 95%.
Ναι, το τοξόπλασμα είναι παντού, και ενώ οι κρατικές επιτροπές δεν έχουν αποφανθεί ακόμα ως προς το κατά πόσο διαταράσσει την σχέση μας με την πραγματικότητα στο μυαλό μας, οι επιστήμονες έχουν τουλάχιστον κατανοήσει πως καταφέρνει να είναι τόσο αποτελεσματικό στο να παρακάμπτει την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού μας.
Για τους αμύητους, το τοξόπλασμα είναι ένα παράσιτο που αρχικά διαπιστώθηκε ότι μεταδίδεται από την γάτα και προκαλεί τοξοπλάσμωση – μια ασθένεια που θεωρείται «ασυμπτωματική» στους περισσότερους υγιείς ανθρώπους, αλλά που μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά άλλων διαταραχών εκείνους που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως οι έγκυες γυναίκες και οι ηλικιωμένοι.
Ενώ οι περισσότεροι γιατροί δεν θα σας συνιστούσαν να μπείτε στον κόπο να ελεγχθείτε αν είστε φορέας τοξοπλάσματος, (εκτός αν είστε σε κίνδυνο να αρρωστήσετε από αυτό, π.χ. εγκυμοσύνη ή γήρας), οι μελέτες έχουν ανακαλύψει περίεργες συνδέσεις μεταξύ αυτού και ορισμένων συμπεριφορών του φορέα.
Ο πρωτοπόρος της έρευνας αυτής, Jaroslav Flegr, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο Charles στην Τσεχική Δημοκρατία, ισχυρίστηκε κάποτε ότι «το τοξόπλασμα πιθανόν και να σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους ακόμα κι από όσους η ελονοσία, ή τουλάχιστον ένα εκατομμύριο ανθρώπους κάθε χρόνο, λόγω του τρόπου με τον οποίο φαίνεται να αλλοιώνει την αντίδρασή τους σε επικίνδυνες καταστάσεις».
Προηγούμενες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα ποντίκια που έχουν μολυνθεί από τοξόπλασμα, χάνουν τον έμφυτο φόβο τους για τα ούρα της γάτας, και τα κάνει να εμφανίζουν σημάδια εξασθένησης της λειτουργίας της μνήμης.
Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι το παράσιτο θολώνει το μυαλό τρωκτικών ώστε να τα βοηθήσει να ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους και, για χρόνια τώρα, οι επιστήμονες έχουν εντατικοποιήσει τις έρευνες αν κάτι παρόμοιο συμβαίνει στους ανθρώπινους οικοδεσπότες του (ξενιστές, φορείς).
«Υπάρχει μια εντυπωσιακή συσχέτιση μεταξύ της λοίμωξης από τοξόπλασμα και μερικών ψυχιατρικών ασθενειών συμπεριλαμβανομένης της σχιζοφρένειας και της διπολικής διαταραχής», λέει ο παρασιτολόγος ερευνητής Chris Tonkin από το Ινστιτούτο Walter and Eliza Hall στην Αυστραλία. «Είναι τώρα εφικτό να ελεγχθεί αν οι πρωτεΐνες που αποστέλλονται από το αδρανές παράσιτο σε ένα νευρώνα υποδοχής, διαταράσσουν τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου και συμβάλλουν στην ανάπτυξη αυτών των ασθενειών».
Ενώ φαίνεται να συμβαίνει κάτι περίεργο με τους ανθρώπους που έχουν μολυνθεί από τοξόπλασμα, τα επιστημονικά στοιχεία είναι απογοητευτικά ασαφή.
Αλλά για το τοξόπλασμα υπάρχει ένα πράγμα που είναι πέραν πάσης αμφιβολίας – η ικανότητά του να χειριστεί την ανοσοποιητική μας απόκριση.
Το γεγονός ότι σε ορισμένες περιοχές του κόσμου, σχεδόν το σύνολο του τοπικού πληθυσμού έχει μολυνθεί δείχνει ακριβώς πόσο επιτυχές είναι αυτό το παράσιτο και αυτό έγκειται στην ικανότητά του να επιτυγχάνει μια λεπτή ισορροπία με το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Το τοξόπλασμα έχει καταφέρει να διατηρήσει την ανοσολογική απόκριση του σώματος αρκετά χαμηλή ώστε να εξασφαλίζει ότι θα μπορεί να εξακολουθεί να ευδοκιμεί μέσα στους ανθρώπινους οικοδεσπότες του, αλλά αρκετά υψηλή ώστε εκείνοι που έχουν μολυνθεί να μπορούν να ζήσουν μια υγιή ζωή ως άνθρωποι αλλά και ως μία γιγαντιαία θερμοκοιτίδα παρασίτων.
Και τώρα οι επιστήμονες έχουν βρει τον τρόπο με τον οποίο το καταφέρνει.
«Το παράσιτο επανακαλωδιώνει την φλεγμονώδη απόκριση του ξενιστή», λέει ο Matthew Bowler από το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας. «Ανατρέπει πλήρως την αλυσιδωτή αντίδραση που θα προκαλούσε κανονικά την άμυνα του οργανισμού μας».
Υπό κανονικές συνθήκες, όταν τα κύτταρα στο σώμα μας ανιχνεύσουν ένα παράσιτο, μια σειρά μοριακών σημάτων ενεργοποιούν μια πρωτεΐνη που ονομάζεται p38α, αναγκάζοντάς τη να εισχωρήσει στους πυρήνες των κυττάρων. Εδώ, ενεργοποιεί τα γονίδια που προκαλούν φλεγμονώδη απόκριση για την εξάλειψη του παθογόνου παρασίτου.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι το τοξόπλασμα, αντί να παρεμποδίσει τα σήματα αυτά, παρεμβαίνει στο δρόμο τους κάνοντας ακριβώς το αντίθετο: Ο Bowler και η ομάδα του διαπίστωσαν ότι το παράσιτο δίνει μια πραγματικά μεγάλη ώθηση στην ανθρώπινη φλεγμονώδη απόκριση και προβαίνει στην χειραγώγησή της σύμφωνα με τις δικές του ανάγκες.
Η έρευνα βασίστηκε σε προηγούμενη μελέτη ομάδας βιολόγων με επικεφαλής τον Mohamed-Ali Hakimi από το Ινστιτούτο Advances Bioscience στη Γαλλία, ο οποίος διαπίστωσε ότι το τοξόπλασμα εκκρίνει μια πρωτεΐνη που ονομάζεται GRA24 που ενεργοποιεί άμεσα την πρωτεΐνη p38α, προτού μπορέσει να εμπλακεί το ανοσοποιητικό σύστημα του ιδίου του ανθρωπίνου σώματος.
Η ομάδα έχει πλέον καταλάβει ότι η GRA24 δεσμεύει πολύ πιο έντονα την p33α από ότι οι πρωτεΐνες του ανθρώπινου κυττάρου και αυτό επιτρέπει στο παράσιτο να ελέγχει το επίπεδο της ανοσολογικής απόκρισης με το οποίο το σώμα καθαρίζεται από τις μικροβιακές προσβολές.
Ταυτόχρονα, η πρωτεΐνη του τοξοπλάσματος, εμποδίζει το σώμα από την απενεργοποίηση της φλεγμονώδους απόκρισης επίσης, και αυτός είναι ο λόγος που η νόσηση μπορεί να γίνει τόσο επικίνδυνη για άτομα που έχουν ήδη εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.
«Με τον αυστηρό έλεγχο της φλεγμονώδους σηματοδότησης, το παράσιτο, αποτρέπει έτσι, είτε την πολύ αδύναμη αντίδραση σε μια λοίμωξη που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο του ξενιστή –άρα και του ιδίου-, είτε την πολύ ισχυρή απάντηση του ανοσοποιητικού που μπορεί έτσι να προλάβει και να αποτρέψει την δική του εισβολή», καταλήγει η ομάδα.
Από την μιά είναι λίγο ανησυχητικό να μαθαίνουμε πόσο εύκολα αυτό το παράσιτο μπορεί να χειριστεί ολόκληρο το ανοσοποιητικό μας σύστημα, από την άλλη, η έρευνα αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει τους επιστήμονες να αναπτύξουν πιο αποτελεσματικά αντι-φλεγμονώδη φάρμακα.
Αυτή τη στιγμή, όλοι επικεντρώνονται στην παρεμπόδιση της δραστηριότητας της p33α, αλλά το τοξόπλασμα έχει αποδείξει πως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να το προκαλέσει να αναπτύξει ένα εναλλακτικό τρόπο για να ενεργοποιήσει και να ελέγξει το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Αποδεικνύεται, τελικά, ότι το τοξόπλασμα είναι ένα παράσιτο που ξέρει περισσότερα για την ανοσοποιητική μας αντίσταση από ό,τι γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι.
Η έρευνα έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό Structure.
(Σημείωση 1: Παρακαλώ μην σπεύσετε να εγκαταλείψετε στο δρόμο τα κατοικίδιά σας επειδή φρικάρατε μαθαίνοντας για το τοξόπλασμα. Προσβάλλονται και τα ίδια εξ’ ίσου εύκολα όπως κι εσείς. Παρακάτω σας έχω σχηματικά τι τροφές πρέπει να προσέχετε, τι να μην τρώτε και πόσο πρέπει να πλένετε τις ωμές τροφές, ώστε να αποφύγετε να προσβληθείτε από το παράσιτο, εσείς και τα κατοικίδιά σας.
Σημείωση 2: Φανταστείτε τώρα τι μπορεί να συμβαίνει σε λαούς που συνηθίζουν να τρώνε τα κρέατα ωμά ή/και να κάνουν πικ-νικ σε γκαζόν και να τρώνε με χέρια που έχουν αγγίξει το χορτάρι, το οποίο μπορεί προηγούμενα να έχει επισκεφθεί κάποιο ζώο για την ανάγκη του. Ειδικά οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να παρουσιάζουν κάποιες ψυχικές διαταραχές. Αν μάλιστα ελέγχουν και κυβερνήσεις… Λέτε;)
Λίγα λόγια για το τοξόπλασμα.
Το τοξόπλασμα είναι παράσιτο που μπορεί να μολύνει τα περισσότερα θηλαστικά και πουλιά.
Το τοξόπλασμα έχει τελικό ξενιστή (έτσι λέγεται ο κάθε οργανισμός που φέρει ή περιέχει έναν άλλο οργανισμό, τον οποίο υποστηρίζει και τρέφει) όχι μόνο τη γάτα αλλά όλα τα σαρκοβόρα, και μέσω του εντερικού τους σωλήνα μπορεί να διασπαρεί στη φύση. Μπορούν, λοιπόν, να μολύνουν με τις ακαθαρσίες τους το χώμα, τα λαχανικά και άλλα θηλαστικά.
Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι με τους οποίους το τοξόπλασμα μπορεί να μεταδοθεί στους ανθρώπους:
-Ο πιο συχνός τρόπος μετάδοσης του παράσιτου γίνεται με την κατανάλωση ωμού ή μισοψημένου κρέατος (ειδικά βοδινό, χοιρινό και αρνίσιο).
-Οι κύστες του τοξοπλάσματος μπορούν να περάσουν στον οργανισμό από τα κόπρανα μέσω της ρινοφαρυγγικής κοιλότητας και της πεπτικής οδού από μολυσμένα φυλλώδη πράσινα λαχανικά που δεν έχουν πλυθεί καλά όπως και από το χώμα, αρχίζοντας με λοίμωξη στο έντερο.
-Το τοξόπλασμα μπορεί να μεταδοθεί και μέσω της μετάγγισης αίματος, αν και κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά σπάνιο.
Πώς θα προφυλαχθείτε
-Πρέπει να ψήνετε και να βράζετε πολύ καλά όλα τα κρέατα.
-Όλα τα σκεύη που χρησιμοποιούνται για το μαγείρεμα του κρέατος πρέπει να πλένονται σχολαστικά.
-Ακόμα πιο σχολαστικά, δηλαδή φύλλο-φύλλο, πρέπει να πλένονται όλα τα φυλλώδη πράσινα λαχανικά που τρώγονται ωμά.
-Όποιοι ασχολούνται με τον κήπο πρέπει να χρησιμοποιούν γάντια και να πλένουν σχολαστικά τα χέρια τους μετά από κηπουρικές εργασίες.
-Οι έγκυες γυναίκες καλό είναι να αποφεύγουν κάθε επαφή με τα ζώα γιατί μπορεί να είναι φορείς. Ιδιαιτέρως τις ακαθαρσίες θα πρέπει να τις αποφεύγουν γιατί μπορεί να είναι εστίες μόλυνσης.
Θεραπεία
Θεραπεία χορηγείται εφόσον εμφανιστούν οξέα συμπτώματα ή υπάρξει προσβολή των σπλάγχνων. Φάρμακα εκλογής είναι η σουλφαδιαζίνη ή οι τρισουλφαπυριμιδίνες.
Η θεραπεία της οξείας πρωτοπαθούς τοξοπλάσμωσης της εγκυμοσύνης ελαττώνει σημαντικά τον κίνδυνο προσβολής του νεογνού.
Η σπιραμυκίνη, όταν χορηγηθεί έγκαιρα στην έγκυο μητέρα, φαίνεται ότι προλαμβάνει τη μετάδοση της νόσου στο έμβρυο στο 60% των περιπτώσεων, δεν τροποποιεί όμως τη λοίμωξη στο έμβρυο, όταν αυτό έχει ήδη μολυνθεί.
Επόμενο άρθρο: Τοξόπλασμα, η μάστιγα του πλανήτη.
APODYOPTES 