«Είναι άραγε ανασταλτικός παράγοντας στην επίτευξη των στόχων μας; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Επιπλέον, όχι μόνο δεν αποτελεί αποκλειστικά αρνητική παράμετρο αλλά μπορεί να βελτιώσει και την απόδοση μας.»
– γράφει ο Γιάννης Φλιάτης

Σε αρχικό επίπεδο μπορούμε να αναλογιστούμε τις απαντήσεις που θα δίναμε στα παρακάτω ερωτήματα σχετικά με το άγχος, ώστε να μπορέσουμε να σχηματίσουμε μία πιο σφαιρική αντίληψη της έννοιας του άγχους μας.

• Είναι το άγχος μόνιμα αρνητικός παράγοντας της καθημερινότητάς μας;
• Το βιώνουμε όλοι το ίδιο;
• Που και με ποιον τρόπο το νιώθουμε;
• Θα επιθυμούσαμε να μην υπάρχει καθόλου;
• Θα καταφέρναμε περισσότερα πράγματα χωρίς αυτό;
• Είναι όντως η ύπαρξη του άγχους αυτή που αποκλειστικά καθορίζει το ενδεχόμενο μερικές φορές να μην τα καταφέρνουμε ή να δυσλειτουργούμε;

Ορισμός

H Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (American Psychological Association – APA) ορίζει το άγχος ως “ένα αίσθημα που χαρακτηρίζεται από ένταση, ανήσυχες σκέψεις και σωματικές μεταβολές”.

Παρόλο που πολλές φορές εστιάζουμε και φοβόμαστε τα συμπτώματά του (π.χ. ταχυπαλμία, τρέμουλο), το άγχος θεωρείται και είναι μία φυσιολογική σωματική αντίδραση που λειτουργεί με στόχο να μας προετοιμάσει να αντιμετωπίσουμε μία κατάσταση. Βέβαια, η αντίδραση του άγχους δε βιώνεται το ίδιο από όλους μας, υπάρχουν διαφορές στα συμπτώματα και την ένταση και δεν προκαλείται από τους ίδιους παράγοντες. Επίσης, σημαντικό σε αυτό είναι να τονίσουμε ότι κάθε άτομο έχει και διαφορετικές “ανήσυχες σκέψεις” τη στιγμή που βιώνει το αίσθημα του άγχους (περισσότερα για αυτό εδώ), οι οποίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό στο πως θα το αντιμετωπίσουμε.

Άγχος και Απόδοση – Νόμος των Yerkes & Dodson (1908)

Είναι άραγε ανασταλτικός παράγοντας στην επίτευξη των στόχων μας; Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Επιπλέον, όχι μόνο δεν αποτελεί αποκλειστικά αρνητική παράμετρο αλλά μπορεί να βελτιώσει και την απόδοση μας.

Η έρευνα των Yerkes & Dodson έδειξε ότι το άγχος μπορεί να έχει άμεση συσχέτιση με την απόδοσή μας. Όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα, η απόδοση και το άγχος ακολουθούν μία ταυτόχρονη ανοδική πορεία, αλλά μέχρι ένα συγκεκριμένο βαθμό.

Όταν τα επίπεδα του άγχους αρχίζουν να αυξάνονται υπερβολικά (σε βαθμό δυσλειτουργικό), τότε αντίστοιχα μειώνεται σε μεγάλο βαθμό και η απόδοση ενώ όταν το άγχος βρίσκεται σε αρκετά χαμηλά επίπεδα, τότε πιθανώς να μην μπορούμε να πιάσουμε τη μέγιστη απόδοση μας.

Τελικά πως μπορούμε να δούμε το άγχος;

Μία ιδέα είναι το άγχος προέρχεται από το φόβο της αβεβαιότητας (“δυσανεξία” στην αβεβαιότητα) και την ανάγκη για έλεγχο.

Για παράδειγμα, η έρευνα και οι θεραπευτικές τεχνικές της Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας για τη Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή επικεντρώνονται αρκετά και στα δύο, αφού θεωρούνται παράγοντες που συνεισφέρουν και διατηρούν το άγχος. Επιπρόσθετα, η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία έχει να επιδείξει πληθώρα τεχνικών αντιμετώπισης του άγχους που εφαρμόζονται διαφορετικά για την περίπτωση και τα συμπτώματα κάθε ατόμου.

Σε άλλες περιπτώσεις έχουν προηγηθεί προηγούμενες συνδέσεις των συμπτωμάτων του άγχους με δυσάρεστες εμπειρίες, όπου κυριαρχεί η αντίληψη ότι κάθε παρόμοια εμπειρία θα πυροδοτήσει ανάλογο άγχος. Επιπλέον, πολλές φορές τυχαίνει άτομα να υπερεκτιμούν το άγχος τους ή το άγχος που πιθανόν να νιώσουν με αποτέλεσμα να οδηγούνται στην αποφυγή των καταστάσεων που προκαλούν άγχος ή να περιμένουν ότι θα τις υπομείνουν με τεράστια δυσκολία. Τέλος, το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί σε ποικίλες μορφές από άτομο σε άτομο, όπως για παράδειγμα η σωματοποίηση του άγχους (ψυχοσωματικές διαταραχές).

Συχνά η επιθυμία των ατόμων που αγχώνονται πολύ μπορεί να είναι να σταματήσουν να αισθάνονται άγχος. Γίνεται όμως αυτό; Είναι εφικτό; Γνωρίζετε κάποιον που να μην αισθάνεται ποτέ και καθόλου άγχος;

Το άγχος, λοιπόν, φαίνεται να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας και μπορεί να λαμβάνει διαφορετικές μορφές έκφρασης. Ο στόχος είναι περισσότερο να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε όταν υποφέρουμε ή δυσλειτουργούμε εξαιτίας του παρά να προσπαθούμε να το αποφύγουμε ή να το εξαλείψουμε τελείως.