«H κατάχρηση του κινητού τηλεφώνου έχει συσχετισθεί με διάφορες μεταβλητές που αφορούν την προσωπικότητα όπως ο νευρωτισμός, η αυτοεκτίμηση, η παρορμητικότητα ή η ταυτότητα και η εικόνα του εαυτού.» 
– γράφει ο Γιάννης Φλιάτης

Γίνεται η χρήση του κινητού μας να έχει ομοιότητες με τα βασικότερα ένστικτα επιβίωσής μας;

Το φαγητό και το νερό αποτελούν ορισμένες θεμελιώδεις ανάγκες για την επιβίωσή μας, τη σωματική και ψυχική μας ευημερία και λειτουργικότητα.
Δίχως, λοιπόν, η χρήση του κινητού να εξισώνεται με αυτές τις βασικές ανάγκες μας, η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα φαίνεται να είναι θετική – υπάρχουν ομοιότητες.
Ομοιότητες που έχουν να κάνουν κατά κύριο λόγο με το αίσθημα ικανοποίησης που λαμβάνουμε και την ανταπόκριση του εγκεφάλου μας τόσο (για παράδειγμα) στη λήψη τροφής όσο και στη χρήση του κινητού μας.

Ο κύκλος της Εξάρτησης – Το Μεσομεταιχμιακό Ντοπαμινεργικό Σύστημα

Συγκεκριμένα, μας είναι ήδη γνωστό ότι το αίσθημα ευχαρίστησης που αισθανόμαστε από την ικανοποίηση των πιο βασικών μας ενστίκτων σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το νευροδιαβιβαστή της ντοπαμίνης και  με ένα γενικότερο νευρωνικό κύκλωμα ανταμοιβής – το μεσομεταιχμιακό ντοπαμινεργικό σύστημα.

Η ντοπαμίνη, μάλιστα, είναι από τους κύριους νευροδιαβιβαστές που έχουν μελετηθεί και στην κατάθλιψη, αφού έχει παρατηρηθεί ότι τα επίπεδα της βρίσκονται χαμηλότερα σε καταθλιπτικά άτομα (περισσότερα εδώ).

Επιπλέον, το μεσομεταιχμιακό ντοπαμινεργικό σύστημα ευνοεί προσαρμοστικές συμπεριφορές μέσω ευχάριστων αισθήσεων. Για παράδειγμα, η ευχάριστη αίσθηση της ικανοποίησης της δίψας προκλήθηκε από την κατανάλωση νερού – επομένως η κατανάλωση νερού μετατρέπεται σε προσαρμοστική συμπεριφορά και ενισχύεται από το αίσθημα ευχαρίστησης που την ακολουθεί.

Πολλές φορές θα δούμε τη ντοπαμίνη να περιγράφεται ως ο «νευροδιαβιβαστής της ευτυχίας». Η αύξηση της ντοπαμίνης, όμως, δεν αποτελεί κάθε φορά θετικό γεγονός – ειδικά μακροπρόθεσμα. Μεταξύ άλλων αυτό προκύπτει επειδή στην καθημερινότητά μας είναι πιθανό να προκαλέσουμε μία απότομη αύξησή της στον εγκέφαλό μας (με το ανάλογο αίσθημα ευφορίας) μέσα από μικρές ή μεγάλες εθιστικές/εξαρτητικές διαδικασίες.

Υπερκαταναλωτισμός, ναρκωτικά, τσιγάρο, παθολογική σεξουαλική συμπεριφορά, ζάχαρη, τζόγος είναι μερικά παραδείγματα που οδηγούν σε απότομη και επικίνδυνη αύξηση των επιπέδων ντοπαμίνης στον εγκέφαλο με τον κίνδυνο της εξάρτησης να ελοχεύει σε σημαντικό βαθμό.

Μπορεί λοιπόν η χρήση του κινητού να αποτελέσει ένα παρόμοιο παράδειγμα εθιστικής διαδικασίας;

Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Ενδεχομένως να μη φαντάζει τόσο καταστροφική η χρήση του κινητού όσο οι ναρκωτικές ουσίες. Σε κάθε περίπτωση, έρευνες δείχνουν ότι η απομάκρυνση του κινητού ή η ελάττωση της χρήσης του έχουν ενδιαφέρουσες συνέπειες.

• Επιστήμονες στη Βρετανία έχουν παρατηρήσει ότι όλο και περισσότερο γινόμαστε εξαρτημένοι από τα κινητά μας, με το στρες και την ευερεθιστότητα να κυριαρχούν μακριά από αυτά.
• Στη Νότια Κορέα μία μελέτη έδειξε ότι ή νεολαία της χώρας υποφέρει από εξάρτηση από την τεχνολογία και ότι ένα ποσοστό 30% επιδεικνύει σύγχυση και προσωρινή κατάθλιψη όταν δε μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κινητά τους.
• Άλλα ευρήματα κάνουν λόγο για προβλήματα συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη χρήση του κινητού τηλεφώνου. Συγκεκριμένα, σε ένα δείγμα 106 ατόμων το 16% ανέφερε κάποιο πρόβλημα συμπεριφοράς εξαιτίας της μειωμένης χρήσης του κινητού τηλεφώνου.

Επίσης, η κατάχρηση του κινητού τηλεφώνου έχει συσχετισθεί με διάφορες μεταβλητές που αφορούν την προσωπικότητα όπως ο νευρωτισμός, η αυτοεκτίμηση, η παρορμητικότητα ή η ταυτότητα και η εικόνα του εαυτού. Αντίστοιχα, από την εσφαλμένη χρήση του κινητού έχουν προκύψει ζητήματα όπως διαταραχές ύπνου, άγχος και στρες και σε χαμηλότερη κλίμακα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Μάλιστα υπάρχουν πλέον και ορισμένοι νέοι όροι που περιγράφουν τα παραπάνω σε συνάρτηση πάντα με το κινητό τηλέφωνο, όπως το «Nomophobia» (No-Mobile-Phobia), το «FOMO» (Fear of Missing Out), το «Ringxiety» (αναφέρεται στην εσφαλμένη αίσθηση ότι έχουμε λάβει κάποιο μήνυμα ή κλήση που οδηγεί στο να ελέγχουμε συνεχώς τη συσκευή).

Καταληκτικά, η επιστήμη δεν έχει αποφανθεί για το αν ευσταθεί όντως η έννοια του εθισμού από το κινητά, με την έρευνα πάντως να βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη και τα αποτελέσματα να διαφαίνονται άκρως ανησυχητικά – κυρίως σε ότι έχει να κάνει με παιδιά και εφήβους.

Μέχρι λοιπόν να λάβουμε μία πιο ξεκάθαρη απάντηση, μπορούμε να αναρωτηθούμε την απάντηση στα παρακάτω ερωτήματα:

• Πως θα φανταζόμασταν την αντικατάσταση του κινητού τηλεφώνου μας με ένα παλαιότερο (όχι smartphone) για 1 ήμερα ή βδομάδα;
• Αναρωτιόμαστε άραγε πως τα καταφέρναμε στην καθημερινότητά μας παλαιότερα χωρίς τα κινητά μας τηλέφωνα; Θα μπορούσαμε να το ξανακάνουμε;
• Πως θα αντιμετωπίζαμε έναν περιορισμό στη χρήση του κινητού μας; Για παράδειγμα, 1-2 ώρες αυστηρά την ημέρα;
• Τι συμβαίνει κάθε φορά που έρχεται ειδοποίηση στο κινητό μας;
• Πως μας κάνει να αισθανόμαστε το να δεχόμαστε αιτήματα από νέους followers ή η αλληλεπίδραση με τους διαδικτυακούς μας φίλους;
• Πως αισθανόμαστε όταν λαμβάνουμε διαδικτυακά likes;
• Και πως ακριβώς μπορεί να συγκρίνουμε τα δικά μας με αυτά των άλλων; Ή ακόμα και να ψάχνουμε ποιοι ακριβώς ήταν αυτοί που μας τα χάρισαν;
  

  ---

  References

   

• De-Sola Gutiérrez J, Rodríguez de Fonseca F and Rubio G (2016) Cell-Phone Addiction: A Review. Front. Psychiatry 7:175. doi: 10.3389/fpsyt.2016.00175
• Paz de la Puente, M., Balmori, A. (2007). Addiction to cell phones: are there neurophysiological mechanisms involved? Proyecto 61:8-12