«Πώς σχετίζονται με την καθημερινότητα -τόσο τη δική μας, όσο και των άλλων- και γιατί είναι σημαντικές στον τομέα της  Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας;» 
– γράφει ο Γιάννης Φλιάτης

Η έννοια της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας» έχει να κάνει με προβλέψεις που είναι πιθανό να κάνουμε σε καθημερινή βάση για διάφορους τομείς της ζωής μας.

Αυτές οι προβλέψεις, όμως, χαρακτηρίζονται από το ότι προκαλούν από μόνες τους (είτε άμεσα είτε έμμεσα) την επαλήθευσή τους. Με άλλα λόγια, μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία επιφέρει η ίδια την πραγμάτωσή της – ή αλλιώς «αυτοεκπληρώνεται».

Αν ανατρέξει κανείς σε αρχαία λογοτεχνία ή μυθολογία, μπορεί να βρει τέτοια παραδείγματα αυτοεκπληρούμενων προφητειών (βλέπε Οιδίποδα, Περσέα ή τους Ρωμύλο και Ρέμο στην αρχαία Ρώμη). Επιστημονικά πάντως, η έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας φαίνεται να αποδίδεται στον κοινωνιολόγο Ρ. Μέρτον που έδωσε τον εξής ορισμό:

«Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι, αρχικά, ένας εσφαλμένος ορισμός μιας κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία οδηγεί στο να γίνει πραγματικότητα η αρχικά εσφαλμένη σύλληψη της κατάστασης. Αυτή η απατηλή ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει την κυριαρχία του λάθους. Γιατί έτσι ο προφήτης παραθέτει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη για το ότι είχε εξαρχής δίκιο»

---

Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία – Το Γνωστικό Μέρος

Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία επιχειρεί – μεταξύ άλλων – να απευθυνθεί στον τρόπο που σκεφτόμαστε και δίνουμε νόημα στα διάφορα ερεθίσματα, στις πεποιθήσεις και τα βαθιά «πιστεύω» μας, στο πώς παράγουμε συμπεράσματα ή/και στις προσδοκίες μας. Όλα αυτά σε συνάρτηση με τον εαυτό μας, τους άλλους και το μέλλον.

Απώτερος στόχος φυσικά αποτελεί η αξιολόγηση όλων των παραπάνω με γνώμονα να διερευνηθεί το ενδεχόμενο μίας σκέψης πιο ρεαλιστικής και εντέλει ίσως πιο λειτουργικής για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Μαθαίνουμε να αξιολογούμε τις σκέψεις μας ως σκέψεις και όχι ως απόλυτες αλήθειες. Αυτό είναι άλλωστε και το βασικό μοντέλο της θεραπείας, ότι δηλαδή οι σκέψεις μας επηρεάζουν το πώς αισθανόμαστε, το πώς συμπεριφερόμαστε και το πώς αντιδράει το σώμα μας (περισσότερα εδώ).

---

Αυτοεκπληρούμενες Προφητείες και Ψυχοθεραπεία

Αυτό που εξηγεί η έννοια της αυτοεκπληρούμενης προφητείας είναι ότι μία λανθασμένη πεποίθηση, μία μη ρεαλιστική ή επιβεβαιωμένη σκέψη για εμάς/τους άλλους/ή το μέλλον μπορεί να μας ωθήσει να φερθούμε με τον ανάλογο τρόπο ώστε να την κάνουμε πραγματικότητα.

Φανταστείτε κάποιον ή ακόμα και τον ίδιο σας τον εαυτό να βρίσκεται σε καταστάσεις, όπου προδικάζει το τελικό αποτέλεσμα ή τις επιπτώσεις που έπονται. Ο τρόπος αντίληψης και οι – στη συγκεκριμένη περίπτωση – αρνητικές σκέψεις μας για την κατάσταση και τις επερχόμενες επιπτώσεις μπορεί να μας οδηγήσουν να συμπεριφερθούμε με τέτοιο τρόπο, ώστε τελικά να τις επιφέρουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας.

«Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές, αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους»
– William Issac Thomas, American Sociologist 

Το πώς πιστεύουμε ότι θα αντιδράσουμε ή θα αισθανθούμε, το πώς θα μας κρίνουν οι άλλοι, το πόσο λαμβάνουμε διαφορετικές εξηγήσεις για το ότι μπορεί η τελική έκβαση να μην ήταν η απόλυτα επιθυμητή αποτελούν παραδείγματα αρνητικών σκέψεων ή αντίληψης μίας κατάστασης. Αυτό δε σημαίνει, ότι αλλάζοντας αυτά και μόνο θα είμαστε θέση να ελέγξουμε οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας, ούτε είναι αυτός ο σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου. Μπορούμε, όμως, να προσπαθήσουμε να αποκτήσουμε πιο ρεαλιστικό, όχι τόσο απόλυτο ή υπεργενικευμένο τρόπο σκέψης με στόχο μία περισσότερο ισορροπημένη καθημερινότητα με λιγότερες πιθανότητες «αυτοεκπληρούμενων προφητειών».